holistyczniezdrowi

Zespół jelita drażliwego – czym jest i jaka dieta pomoże?

Spis treści

Zespół jelita drażliwego jest stosunkowo często występującą dolegliwością układu pokarmowego. Dotyczy 11,2% ludzi na świecie i dotyka głównie szybko żyjących, mocno zestresowanych społeczeństw. Jest chorobą funkcjonalną, to znaczy, że układ pokarmowy nie funkcjonuje prawidłowo, jednak w żadnym miejscu jego tkanki nie są naruszone.

Odpowiednia dieta i zmiany w innych aspektach stylu życia mogą znacznie poprawić jakość życia i zmniejszyć dolegliwości. Sprawdzone i potwierdzone naukowo sposoby radzenia sobie z zespołem jelita drażliwego obejmują m.in. nawyki żywieniowe, odpowiednie nawodnienie, dietę low FODMAPs, odpowiednią aktywność  fizyczną, probiotykoterapię, ale często również poradnictwo psychologiczne.

W poniższym artykule będę zamiennie posługiwać się zwrotami ZJD i IBS, które są odpowiednio skrótami od polskiej i angielskiej nazwy zespołu jelita drażliwego.

Kiedy jest stawiana diagnoza – Zespół Jelita Drażliwego?

Diagonozujemy je przy wykluczeniu innych chorób i obecności:


Nawracającego bólu brzucha, przez ostatnie 3 miesiące, co najmniej raz w tygodniu, niezwiązanego z chorobą, któremu towarzyszą co najmniej 2 cechy związane ze zmianą częstotliwości lub formy wypróżnianiu.

Ważne jest wykluczenie najpierw innych dolegliwości, np. zaburzeń pracy tarczycy, celiakii, choroby organicznej, np. colitis ulcerosa oraz wykonanie badań laboratoryjnych. Diagnozę stawia lekarz.

Rozróżniamy 4 typy ZJD:

  • IBS – D – biegunkowa
  • IBS – C – zapraciowa
  • IBS – M – mieszana
  • IBS – U – niesklasyfikowana

Czym jest i jak się objawia zespół jelita drażliwego?

IBS objawia się bolami brzucha, wzdęciami, biegunkami lub zaparciami (w postaci mieszanej – zarówno jednym i drugim), często zgagą lub refluksem. Występują problemy przy wypróżnianiu, może towarzyć mu ból, a forma stolca jest zmieniona.

Dodatkowo,  miejsce mogą mieć odbijanie, uczucie niepełnego wypróżnienia, czy obecność śluzu podczas wypróżniania.

Jednym słowem, czujesz, że układ pokarmowy nie funkcjonuje poprawnie.

Skąd się bierze zespół jelita drażliwego?

Przyczyny choroby nie są dokładnie poznane i opisane, jednak mówi się o zaburzeniu  działania osi jelito- mózg. Może to wydawać się zakskoczeniem, ale jelita, choć tak odległe i wydające się jedynie długą rurą, której funkcją jest trawienie, przechowywanie i przesuwanie resztek pokarmowych, w rzeczywistości są bardzo skomplikowanym i „inteligentym” narządem.

Wytwarzanych jest tutaj wiele hormonów. Ponadto, dochodzi do komunikacji z mózgiem. Ogromną rolę odgrywa tu nerw błędny, którego można porównać do światłowodu J przekazywane są nim informacje z i do mózgu.

Dlatego właśnie stres, który „siedzi” w głowie, może dawać o sobie znać w brzuchu, a problemy trawienne mogą skutkować złym humorem, zmęczeniem i kiepskim samopoczuciem.

Dotatkowo, wpływ na wystąpienie ZJD mają czynniki genetyczne, przebyte zakażenia czy dysbioza układu pokarmowego na skutek nieprawidłowego odżywiania czy przebytej antybiotykoterapii.

Wzdęcia, ból i zwiększoną wrażliwość receptorów czuciowych mogą być wywoływane również pewne węglowodany, które mają właściwość zwiększania zawartości wody w układzie pokarmowej i produkcję gazów.

Zespół jelita drażliwego a dysbioza

Dysbioza oznacza, nieprawidłowy skład mikrobioty jelitowej czyli bakterii i innych organizmów, które żyją w naszych jelitach (są tam i bez nich nie moglibyśmy żyć, a ich ilość przekracza liczbę naszych komórek!).

Charakterystyczne dla IBS jest zmniejszenie ilości bakterii z gatunku Bifidobacterium oraz Lactobacilus, czy zwiększenie stosunku bakterii tlenowych do beztlenowych. To zmienia pracę układu odpornościowego, generowany jest delikatny stan zapalny

Kolejną przyczyną występowania objawów ZJD może być SIBO (small intestine bacterial overgrowth). Jest to forma dysbiozy polegająca na zbyt dużej ilości bakterii w jelitach. Przyczynami mogą być przebyte antybiotykoterapie, choroby wirusowe układu pokarmowego, nieprawidłowości a anatomii jelita lub zaburzenia jego motoryki, czyli ruchów.

Zespół jelita drażliwego czy SIBO? Diagnostyka

Aby sprawdzić, czy to nie jest przyczyną ZJD wykonuje się oddechowy test wodorowo – metanowy z laktulozą. Laktuloza jest jednym z cukrów trawionych przez bakterie jelitowe, a efektem ich pracy jest zwiększenie ilości wydychanego wodoru i metanu.

Innym mechanizmem stojącym za IBS jest zwiększona wrażliwość receptorów czuciowych układu pokarmowego. Efektem jest czucie bólu lub dyskomfortu przy bodźcach, które normalnie nie powinny ich wywoływać.

Przyczyną zespołu jelita drażliwego mogą być również nietolerancje pokarmowe i zwiększona przepuszczalność jelita (ta ostania jest kwestią sporną, nie wiadomo, warto jednak o niej wspomnieć).

Nietolerancje pokarmowe mogą również generować stan zapalny. Istnieą również inne czynniki żywieniowe, które mogą powodować objawy, np. salicylany.

Kogo dotyczy ZJD?

Jest to częsta przypadłość osób, które dużo się stresują, duszą w sobie emocje. Często IBS łączy się również z depresją.

Duża część pacjentów z IBS (zespołem jelita drażliwego) to osoby żyjące w permanentnym stresie lub wrażliwe emocjonalnie.

Leczenie

Leczenie obejmuje kilka kroków. Pierwszym z nich jest zmiana dotychczasowych nawyków żywieniowych, zwrócenie uwagi i poprawa błędów w zakresie innych czynników, takich jak aktywność fizyczna czy stres obecny na co dzień.

Być może czujesz się zagubiona, nie wiesz od czego powinnaś zacząć. Internet pełen jest wskazówek i porad, które trudno ułożyć w sensowy plan?

W takim wypadku, dietetyk może być osobą, która będzie towarzyszyć w procesie zmiany i pomoże stworzyć logiczny plan. Sprawdź, jak możemy Ci pomóc w zakładce współpraca indywidualna.

Leczenie pierwszego rzutu – zmiany na początek

Dieta w zespole jelita drażliwego (IBS)

Istnieją dowody na to, że nieregularne jedzenie zaburza regularność kurczenia się jelit i przyczyniać się do wystąpienia objawów. Pierwszą więc sprawą, którą należałoby uporządkować, jest jedzenie w regularnych odstępach.

Znaczenie ma również wielkość posiłków. Należy zwrócić uwagę na uważne dobieranie porcji i nieprzejadanie się.

Bardzo ważne jest również coś, czego pozbawia nas szybkie tempo życia i zabieganie. Jedzenie w czasie na to przeznaczonym, zamiast z drodze z domu do pracy, spożywanie posiłku na siedząco i dokładne przeżuwanie pokarmu.

Alkohol

Umiakowane spożycie alkoholu, nieprzekraczające 1 porcji dziennie u kobiet i 2 porcji u mężczyzn. Porcja to ook 350 ml piwa lub 150 ml wina albo 40 ml mocniejszych alkoholi.

Kofeina

Kofeina ma właściwość zwiększania wytwarzania soku żołądkowego i ruchomości jelita grubego. Kawa może u niektórych osób mieć działanie przeczyszczające. Nie należy przekraczać dawki 400mg kofeiny dziennie. Warto pamiętać, że znaduje się ona również w różnych formach w herbacie, kakao, czekoladzie i napojach enegetyzujących.

Ostre potrawy i przyprawy

Kapsaicyna obecna w papryce chilli przyspiesza pasaż jelitowy, czyli transport pokarmu w układzie pokarmowym. Osoby z IBS często mają zwiększoną ilość receptorów na tą substancję, są na nią bardziej czuli.

Tłuszcz w diecie

Zbyt duża ilość tłuszczu w diecie może zmniejszać ruchy dwunastnicy (pierwszego odcinka jelita cienkiego), co skutkuje utrudnionym przesuwaniem gazu w dalsze odcinki jelita. Skutkiem tego mogą być wzdęcia.

Z kolei nienasycone kwasy tłuszczowe zmniejszają stan zapalny, więc mają działanie korzystne. Konieczne jest ustalenie indywidualnie optymalnej ilości tłuszczu w diecie, mieszczącej się między 30 a 35% całkowitego zapotrzebowania na energię.

Błonnik pokarmowy

Błonnik jest elementem niezbędnym każdej zdrowej diety. Pewne jego odmiany mogą jednak mieć mniej lub bardziej korzystne działanie na układ pokarmowy przy ZJD. Kiedyś ta klasyfikacja opierała się na podziale na błonnik rozpuszczalny i nierozpuszalny.

Obecnie mówi się, że istotniejszy jest podział oparty również na jego zdolności do fermentacji, tworzenia żelu i lepkości. Rodzaje fermentujące dają objawy pełności, wzdęcia czy gazy.

Produkty o dużej zawartości błonnika fermentującego w niewielkim stopniu, rozpuszczalnego i lepkiego mogą mieć dobre działanie, osłaniające układ pokarmowy i łagodzące objawy IBS.

Bedą to babka płesznik i siemię lniane, które rozpuszczone w wodzie formują kleik.

Mleko i nabiał

Cukrem obecnym w mleku i nabiale jest laktoza. Jej nietolerancja jest wynikiem za małej lub braku produkcji enzymu laktozy, która pozostając w układzie pokarmowym jest trawiona przez bakterie.

Objawy nietolerancji laktozy przypominają IBS. Aby sprawdzić czy ma się taką nietolerancję, warto wykonać wodorowy test oddechowy. Osoby z tą dolegliwością często mogą jednak bez problemu spożywać sery żółte, pleśniowe, często jogurty i kefiry. Dzięki fermenacji i dojrzewaniu zawartość laktozy jest w tych produktach niewielka.

Mleko może być winne objawom jednak również z powodu białka – A1  β-kazeiny, z której w efekcie trawienia powstaje  β-kazomorfina, mające wpływ na działanie układu pokarmowego.

Odpowiednie nawadnianie

Odpowiednie nawodnienie jest często kluczem do unikania zaprać. Nie sprawdzą się jednak woda i napoje gazowane, które mogą tylko nasilać objawy. Optymalna ilość to ok 35 ml/kg masy ciała. Uzwględnić należy jednak również aktywność fizyczną, temperaturę powietrza czy potliwość.

Aktywność fizyczna

Regularna aktywność fizyczna pomaga w ustąpieniu wzdęć i zaparć, treść jelitowa jest sprawniej przesuwana. Bardzo intensywne uprawianie sportu może jednak pogorszyć sprawę. Zalecane formy aktywności fizycznej to marsz żwawym tempem, rower, pływanie, pilates czy ćwiczenia rozluźniające.

Olejek miętowy

Pomocny może się okazać również olejek miętowy. Osobiście polecam również picie herbaty miętowej.

Zespół jelita drażliwego – jaka dieta?

Kiedy jesteśmy pewni, że w zakresie pierwszego kroku wszystko wykonujemy poprawnie, warto zastosować dietę low FODMAP. Jej skuteczne działanie jest udokumentowane wieloma badaniami. Co więcej, nie wymaga kupowania drogich suplementów czy rzadko spotykanych produktów spożywczych. Zmianie ulega jedynie wykluczenie (często tylko na pewien czas) konkretnych produktów zawierających FODMAPS.

Czym jest dieta low FODMAPs?

FODMAPS jest skrótem od – Fermentable Oligosaccharides, Disaccharides, Monosaccharides and Polyols .  Nazwy te oznaczają węglowodany, które są świetnym pokarmem dla naturalnie bytujących w jelitach bakterii. W formie niestrawionej trafiają do jelita grubego. Tam stają się świetną pożywką dla bakterii jelitowych. Trawiąc je, powstają produkty, które mogą wywoływać typowe dla IBS objawy, np. wzdęcia czy biegunkę.

U osoby bez dolegliwości, produkty te wykazują pozytywne działanie na organizm. Przy IBS jednak często mylnie mówi się o diecie FODMAPs. Jest to błąd, przecież nie chcemy w tym momencie jeść FODMAPS, tylko ich możliwie mają ilość czyli stosować dietę „low” FODMAPs.

Dieta low-FODMAP – jak szybko efekty?

Dieta polega na wykluczeniu danych produktów. Efekty są widoczne po 1-4 tygodni. Bywa więc, że potrzeba nieco cierpliwości. Wyzwaniem przy tej diecie jest dostarczenie sobie odpowiedniej ilości wapnia i błonnika. W tym momencie przydaje się pomoc dietetyka, który odpowiednio zbilansuje dietę.

Nie jest to również dieta, która powinna być stosowana na zawsze. Ograniczenie produktów w FODMAPs powinno trwać około 3-4 tygodni, po czym należy stopniowo zacząć je prowadzać. Jeżeli w ciągu 4 tygodni nie dojdzei do poprawy, należy rozważyć inne przyczyny dolegliwości.

Źródła FODMAP

Produkty bogate w FODMAPS i ich odpowiedniki o niskiej zawartości
FODMAPWysoka zawartośćNiska zawartość
Oligosacharydy: fruuktany i galaktooligosacharydyWarzywa: szparagi, karczochy, buraki, kapusta, brukselka, fenkuł, czosnek, por, szalotka, cebula, groszekPszenica i żyto w dużej ilościNasiona roślin strączkowych: ciecierzyca, groch, fasola, soczewicaOwoce: arbuz, brzoskwinie, kakiMarchew, ogórek, ziemniak, papryka, bakłażan, sałata, szpinak, szczypiorek, rzepa, dynia, zielona cebulka, pomidor, cukinia, bok choy, pędy bambusaOrkisz, ryż, komosa, kukurydza, owies
LaktozaMleko, jogurt, świeże sery typu ricotta, serek wiejski, lodyMleko bez laktozy, mleka roślinne, sery twarde żółte, sery pleśniowe
FruktozaJabłka, gruszki, mango, arbuz, suszone owoce, owoce z puszki, miódBanany, jagody, grejpfrut, winogrona, melon miodowy, kiwi, cytrusy, maliny, truskawki, marakuja
PolioleSłodziki: maltitol, sorbitol, ksylitol, isomalt, guma do żucia, napoje 0 kcalJabłka, czereśnie, wiśnie, nektarynki, gruszki, brzoskwinie, śliwki, arbuzAwokado, kalafior, grzybyBanany, jagody, grejpfrut, winogrona, melon miodowy, kiwi, cytrusy, maliny, truskawki, marakuja
Opracowanie: Zofia Pomes, na podstawie źródła podanego na końcu artykułu
  • Gluten i pszenica

Dieta bezlgutenowa nie jest zalecana u osób bez zdiagnozowanej celiakii. Niektóre osoby z IBS jednak odnoszą korzyści z diety bezglutenowej. Dzieje się tak, ponieważ za dolegliwościami może stać nie sam gluten, ale fruktany – węglowodany obecne w pszenicy, które zaliczają się do FODMAPs.

  • Probiotyki

Probiotyki są to podawane doustnie wyselekcjonowane szczepy bakterii o dobroczynnym działaniu. Przy zaburzonym składzie tych organizmów w jelicie mówi się o korzystnym działaniu probiotyków w przypadku IBS. Chociaż nadal jest to nieco działanie „w ciemno”, ponieważ mikrobiota jelitowa człowieka nadal pozostaje częściową zagadką, powstały pewne probiotyki dedykowane osobą z ZJD. Dla korzystnego efektu, zalecana jest suplementacja przez co najmniej 4 tygodnie.

Kolejny krok – farmakoterpia i porada u psychologa

Tak jak wspomniałam na początku artykułu, do przyczyn zespołu jelita drażliwego należą często stres, nerwice, depresja czy tłumione emocje. W tym wypadku ogromną pomocna może być wizyta u dobrego psychologa czy psychiatry.

Alternatywne metody

Obecnie na popularności zyskuje refleksologia. Osobiście z tej metody nie korzystałam, słyszałam jednak opinie osób z IBS, którym ta metoda terapeutyczna pomogła.

Co dalej?

Zdaję sobie sprawę, że tym artykułem nie wyczerpałam wiedzy o zespole jelita drażliwego. Jest to jednak temat tak obszerny, że wymaga całego cyklu, a nie pojedynczego artykułu. Taki jest też plan 🙂

Może jesteś zainteresowana otrzymywaniem ode mnie co tydzień praktycznych porad i chcesz stale zwiększać swoją wiedzę oraz świadomość na temat zdrowego stylu życia w holistycznym podejściu? Jeżeli tak, dołącz do naszego newslettera 🙂


Więcej o diecie wspierającej zdrowie jelit przeczytasz tutaj:

Czy istnieje dieta na zdrowe jelita?

Źródła

https://irritablebowelsyndrome.net/clinical/new-rome-iv-diagnostic-criteria/

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK67215/

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28638217

Zofia Pomes

Zofia Pomes

Jestem założycielką HZ, które powstało z potrzeby przekazywania wiarygodnej, opartą o naukę, lecz podanej w lekki sposób wiedzy z zakresu zdrowia. Ukończyłam dietetykę na poznańskim Uniwersytecie Medycznym i jako dietetyk pracuję od 2016 roku. Jestem autorką ebooków m.in. PCOS od A do Z oraz Dieta dla płodności z naszego sklepu.
Scroll to Top